Chuột tỉnh và Chuột đồng là bài thơ của nhà thơ La Fontaine - Pháp Jean de La Fontaine là nhà thơ lỗi lạc của nước Pháp ở thế kỷ 17, đặc biệt với thơ ngụ ngôn, được mọi người khắp nơi đều thích thú vì những câu chuyện vui tươi, lời văn linh động, dí dỏm, thấy học hỏi được rất nhiều điều hay, và nhất là thấy có cơ hội để tự xét mình, tự vấn lương tâm để hướng đến Chân, Thiện, Mỹ. Cụ Nguyễn Văn Vĩnh trong bản dịch tập Thư ngụ ngôn La Fontaine (Fables de La Fontaine, Anlexandre di Rhodes, 1924), có giới thiệu tiểu sử La Fontaine bằng mấy dòng hóm hỉnh như sau: "Ông Jean de La Fontaine, sinh tại Château Thierry năm 1621, chết tại Paris năm 1695. Cụ thân sinh ra ông vốn làm kiểm lâm, trước định cho ông đi học để làm nhà thầy, song ông không đủ tư cách theo đạo tu hành, cho nên lại bỏ trường nhà dòng mà học khoa hình luật. Cha thấy tính lông bông bèn lấy nhường chức kiểm lâm cho nhưng ông La Fontaine không phải là một bậc quan lại hoàn toàn tư cách mà cũng chẳng phải là một người giữ được gia đạo. Sau khi bỏ chức quên cả vợ. Nguyên ông La Fontaine có ba tật khiến nên người gia trưởng rất xấu: một là tật mê gái, hai là tật biếng lười, ba là tật làm thơ. Thích làm thơ từ thuở 22 tuổi. Về sau gặp được quan hộ bộ Fouquet là một người quyền thế to, lắm của mà lại hay hậu đãi những người hay chữ và có tài, mới cấp cho ông La Fontaine mỗi năm 1000 livres. Cứ ba tháng một kỳ lĩnh tiền, bắt phải vịnh một bài thơ làm biên lai. Từ lúc ông La Fontaine yên được nơi ăn chốn ở mới làm ra những thơ này, dung dị như trò đùa giỡn, mà xem ra nghĩa lý, sâu sắc vô cùng, ngày nay bên nước Pháp lấy làm sách học, ai ai đều biết thuộc lòng". Tại nước ta, xưa kia, nhiều bài thơ của La Fontaine đã rất quen thuộc, phần lớn do ông Trương Minh Ký và Nguyễn Văn Vĩnh chuyển ngữ. Trong số đó, có những bài viết về chú chuột rất quen thuộc và thú vị như Chuột tỉnh và Chuột đồng, Hội đồng Chuột, Sư tử và Chuột... Bài thơ Chuột tỉnh và Chuột đồng bắt đầu câu chuyện bằng lời kể "ngày xưa" đơn giản: Ngày xưa, anh Chuột tỉnh Mời chú bạn Chuột đồng Một cách rất lịch thiệp Dự tiệc thừa nem công Thế nhưng, gã Chuột nhà quê lên tỉnh còn đang ngơ ngác trước những phút giây long trọng: "Trên khăn bàn thổ cẩm/ Bát đĩa bày xênh xang" và tiệc tùng thịnh soạn: "Chè chén tươm ra phết/ Cao lương chẳng thiếu gì" thì chỉ với một tiếng động ngoài cửa là Chuột đồng đã phải nhanh chóng phóng theo anh bạn Chuột tỉnh chuồn le... Câu chuyện kết thúc nêu ra một chân lý bình dị: Miếng ăn đạm bạc vẫn hạnh phúc hơn là cao lương mĩ vị nhưng vẫn phập phồng lo sợ. Câu chuyện Chuột tỉnh và Chuột đồng về sau còn được biết nhiều qua một bức tranh của họa sĩ Gustave Dore và các loại hình nghệ thuật khác. Sư tử và Chuột mở đầu bằng lời dẫn dắt: "Với mọi người vui lòng giúp đỡ/ nhiều khi cần kẻ nhỏ hơn ta". Câu chuyện kể sư tử trong một lần sa cơ lọt vào tấm lưới, không ngờ đã được chính chú chuột nhỏ bé ngày xưa mình đã tha mạng. Xông vào gặm nhấm lưới để Chúa sơn lâm thoát thân. Song, thú vị và được truyền tụng nhiều nhất có lẽ là bài thơ Hội đồng Chuột, bởi sự phê phán về thói nói nhiều làm ít và vô trách nhiệm của tập thể vẫn xảy ra mọi lúc, mọi nơi. Sự việc đầu tiên để hình thành nên Hội đồng Chuột, đó là sự xuất hiện của một gã mèo hung dữ đang gieo rắc tai họa cho loài chuột: Một con mèo là Trạng Mỡ, Bắt chuột nhiều long lở hầm hang. Mèo đâu dữ dội lạ dường, Để cho đến nỗi sạch quang trong ngoài. Họa còn sót lại hai chú lỏi, Đố dám thò ra khỏi cửa hang Chú nào cũng đói họng gang, Trông thấy Trạng Mỡ coi dường yêu tinh. Thừa cơ một buổi Trạng Mỡ đang bận việc đi tìm "mèo mỡ", bọn chuột rủ nhau lập hội đồng để tìm mưu, tính kế, đưa ra giải pháp để cứu nhà họ Tý. Và giải pháp đề xuất sáng giá nhất đã được Hội đồng thông qua: Liệu mau mau trong nước hiểm nghèo, Đem chuông mà buộc cổ mèo, Để cho khi hắn leo trèo tìm ta, leng keng nghe hiệu là ta chạy... Hội nghị sắp đến hồi thành công tốt đẹp, thế nhưng lúc đưa ra giải pháp thực hiện thì chỉ thấy bàn bạc dăm ba lời là Hội đồng lập tức giải tán: Duy còn một việc đeo chuông, Nghe hơi khó tìm phương thi hành. Hỏi lũ chuột thì anh từ cáo Anh lại rằng: – Đây lạo dại gì? Đã đành nơi chết ai đi Ngẩn ngơ một lát rồi thì hội tan. Chuột đồng và chuột nhà Xưa kia có một chú Chuột ở thành phố mời một cách lịch thiệp người bạn Chuột sống ở quê lên chơi để thiết đãi một bữa thịnh soạn. Đến nơi, chúng nhìn thấy đồ ăn ê hề đã bày sẵn trên tấm thảm Thổ Nhĩ Kỳ. Hai chú thả sức đánh chén quên hết thảy sự đời. Thế nhưng đang chén chú chén anh, giữa yến tiệc chẳng thiếu thứ gì thì có người tới quấy phá cuộc vui. Từ cánh cửa trong phòng phát ra tiếng động khiến chú Chuột thành phố vội vàng trốn mất làm anh bạn cũng theo. Khi mọi sự yên trở lại cả hai ló ra, chú Chuột thành thị nói: - Chúng ta tiếp tục chén nốt món thịt quay đi. - Thôi thế là đủ lắm rồi – Chuột dưới quê đáp – Ngày mai, xin hãy đến nhà tôi, tôi sẽ thết anh một bữa, tuy không có cao lương mỹ vị đế vương nhưng chẳng có gì ngăn cản tôi ăn uống tự do, tự tại. Chào anh nhé và hãy cứ chí thú với nỗi sợ hãi phập phồng đi. Chuột nhà và chuột đồng Chuột nhà và Chuột đồng là bạn thân của nhau. Chuột đồng sống ở nông thôn, ngày ngày ra đồng ăn thóc, cuộc sống rất vui vẻ, hạnh phúc. Chuột nhà sống trong một hốc tường của một gia đình giàu có ở thành phố. Khi chủ nhà đi vắng, Chuột nhà chạy ra trộm thức ăn: Nào là đỗ, thóc, pho mát, mật ong.. Cuộc sống của Chuột nhà cực kỳ sung túc. Một hôm, Chuột đồng mời Chuột nhà đến chơi. Chuột nhà diện lễ phục về chốn đồng quê dự tiệc. Chuột đồng mang đại mạch và thóc mà mình dự trữ được ra đãi khách. Chuột nhà vừa ăn đại mạch và thóc vừa bảo Chuột đồng: - Bạn thân mến ơi, bạn sống như một con kiến tầm thường vậy. Còn chỗ tôi thì có bao nhiêu là thứ ngon. Bạn hãy lên thành phố hưởng thụ với tôi. Thế là Chuột đồng theo Chuột nhà lên thành phố sinh sống. Trong bếp nhà chủ của Chuột nhà, Chuột đồng thấy có đõ, thóc, lại còn có cả pho mát, mật ong.. Nó thèm đến nỗi nước miếng cứ chảy ra ròng ròng. Không ngờ Chuột nhà lại có lắm cái ăn như vậy, nó rất ngưỡng mộ Chuột nhà. Khi chúng đang chuẩn bị đánh chén thì có tiếng người mở cửa bếp. Chuột nhà nhát gan, nghe thấy tiếng động liền ba chân bốn cẳng chui tọt vào hang. Khi xung quanh yên tĩnh trở lại nó mới dám chui ra. Vừa định cầm miếng pho mát lên thì lại có người mở cửa bếp. Chuột nhà lại vội vàng trốn vào hang. Lúc này, Chuột đồng đói đến mức bụng kêu òng ọc. Nó run run nói với Chuột nhà: - Tạm biệt bạn thân mến! Bạn cứ việc hưởng thụ những thứ ngon lành này đi, còn tôi không muốn cứ phải nơm nớp lo sợ như thế nữa. Tôi sẽ quay về ăn thóc, sống một cuộc sống bình thường và yên ổn. Ý nghĩa câu chuyện: Một cuộc sống giản dị nhưng vui vẻ, hạnh phúc còn hơn là sung túc, ăn ngon mặc đẹp nhưng luôn phải lo lắng, sợ hãi.
