Trong văn học và thơ ca xưa, hình ảnh ngọn đèn luôn được ví von như một ánh sáng soi sáng cho cuộc sống vốn dĩ khó khăn của con người. Ánh sáng của ngọn đèn gắn liền với cuộc sống mưu sinh vất vả, gắn liền với bóng đêm, với con đời sống con người, nó là thứ ánh ánh sáng để duy trì sự sống. Ngọn đèn ấy dường như còn nhen nhóm cả một ước vọng gì đó, một niềm tin tưởng ở tương lai về sự đổi mới tươi sáng, về cuộc đời không lụi tàn mà bao kiếp người nơi đây vẫn hằng mong ước. Dù đó là chút hy vọng nhỏ bé, lên lỏi trong tâm hồn mỗi người. Đó là thứ ánh sáng nhạt mờ để người ta quên đi đêm tối của tuyệt vọng, của bần cùng, mơ ước đến cuộc sống tốt đẹp hơn. Dưới đây là một số câu ca dao, tục ngữ miêu tả hình ảnh cây đèn, ngọn đèn. Tục ngữ: Gần mực thì đen gần đèn thì sáng. * Đèn thương nhớ ai Mà đèn không tắt Mắt thương nhớ ai Mắt ngủ không yên * Bóng trăng em ngỡ bóng đèn Bóng cây em ngỡ bóng thuyền anh sang. Dị bản Bóng trăng em ngỡ bóng đèn Bóng nước em ngỡ bóng thuyền anh xuôi. * Cha mẹ già như đèn cháy nhấp nhem Bên tình bên hiếu, gánh bền hai vai * Con gái ông Bang che dù che lọng Con gái bà bống thổi lửa tắt đèn * Có đèn thì lại phụ trăng Có the quên lụa, có vàng quên thau * Có thằng chồng ghiền như ông tiên nho nhỏ Ngó vô nhà đèn đỏ đèn xanh Có thằng chồng say như trong chay ngoài hội Ngó vô nhà như hội tầm vu * Đèn Cần Giờ đêm đêm sáng tỏ Ghe lớn ghe nhỏ nhìn thấy rõ mà vào Biết ai lòng dạ thanh cao Để cho phận gái má đào gởi thân? * Đèn khoe đèn tỏ hơn trăng. Đèn ra trước gió, còn chăng hỡi đèn? * Đèn hết dầu đèn cháy tới tim Một ngày gá nghĩa cũng niềm phu thê * Đêm qua gió bấc mưa dầm Đèn lầm với bóng, bóng lầm với ai? Dị bản Đêm qua gió bấc mưa dầm Đèn lầm với bóng, bóng lầm với anh * Đèn hết dầu đèn tắt Nhang hết nhụy hết thơm Biểu anh đừng lên xuống đêm hôm Thế gian đàm tiếu, thế thường cười chê. Dị bản Đèn hết dầu đèn tắt Nhang hết vị hết thơm Em là con gái đêm hôm Anh đừng lui tới mà nam nồm tội em! * Đèn treo cột phướn, gió chướng hao dầu Anh thương em để dạ, đừng rầu lụy thân Dị bản Đèn lồng treo cột phướn, gió chướng thổi hao dầu, Em có thương anh thì để dạ, chớ có rầu mà hư thân. * Gió đưa cột phướn hao dầu Thương em để dạ, chớ sầu mà hư! * Thấy đèn em hổ với trăng Thấy anh em hổ đạo hằng thuở xưa * Trách ai cầm quạt che đèn Không cho em thấy lạ quen em chào * Ví dầu đèn tỏ hơn trăng Trăng soi chín huyện, đèn chong một nhà Trời cao hơn trán Trăng sáng hơn đèn Kèn kêu hơn quyển Biển rộng hơn sông Anh đừng thương trước uổng công Chờ cho thiệt vợ, thiệt chồng hãy thương Dị bản Trời cao hơn trán, đuốc sáng hơn đèn Kèn kêu hơn quyển, biển rộng hơn sông Anh thương em linh láng tràn đồng Bây giờ em lại kiếm chồng bỏ anh. * Trắng như giấy, giấy còn có cặn Ngộ như sen, sen lại đóng phèn Đừng thấy bóng trăng mà phụ bóng đèn Bóng trăng trong một thuở, bóng đèn lờ ngàn năm Dị bản Anh ơi, đừng thấy tóc dài mà phụ tóc ngắn, Đừng thấy da trắng mà phụ da đen, Đừng thấy bóng trăng mà phụ bóng đèn, Bóng trăng một thuở, bóng đèn trăm năm. * Bước sang canh một anh thắp ngọn đèn vàng Chờ con bạn ngọc thở than đôi lời Canh hai vật đổi sao dời Tính sao nàng tính trọn đời thủy chung Canh ba cờ phất trống rung Mặc ai ai thẳng ai dùn mặc ai Canh tư hạc đậu cành mai Sương sa lác đác khói bay mịt mờ Canh chầy tơ tưởng tưởng tơ Chiêm bao thấy bậu dậy rờ chiếu không * Cái cỏ mà mọc bên đường Con bò sáng sáng ra đường kiếm ăn Cây cải lá nó quăn quăn Con gà rúc rích ở sân tam tòa Ngọn đèn tươi tốt bằng hoa Mặt anh lại đỏ như hoa mặt trời Ghế mây để xuống anh ngồi Lòng anh thơ thẩn ra chơi vườn đào * Cũng trũng, cũng gò, cũng rẫy, đồng Một bề biển lớn, ba bề song Bèo theo nước cuốn qua Vàm Láng Nắng mở đường lên họp Chợ Giồng Thế sự nếu dồn cơn nước nổi Tình quê xin thắp bóng đèn chong Ruộng biền, muối mặn đời thanh đạm Dấu giữa phù hoa, há lạt long * Đêm đêm khêu ngọn đèn loan Nhớ chàng quân tử thở than mấy lời Mong chàng chẳng thấy chàng ôi! Thiếp tôi trằn trọc vội dời chân ra Nhác trông lên, trăng đã xế tà Đêm hôm khuya khoắt con gà đã gáy sang canh Mong anh mà chẳng thấy anh Thiếp tôi buồn bã khêu quanh ngọn đèn * Xuống thuyền nhịp bảy nhịp ba Trách cô hàng trứng ở ra hai lòng. Con sông nước chảy đôi dòng Đèn khêu hai ngọn biết trông ngọn nào? Đánh bạc quen tay Ngủ ngày quen mắt Ăn vặt quen mồm Đánh chết, mà nết không chừa Đến mai ăn chợ, bánh dừa lại ăn Đàn bà nói có là không Nói yêu là ghét, nói buồn là vui Đàn bà tốt tóc thì sang Đàn ông tốt tóc thì mang nặng đầu Đàn đâu mà gảy tai trâu Đạn đâu bắn sẻ, gươm đâu chém ruồi Đàn kêu tích tịch tình tang Ai đem công chúa lên thang mà về Đàn ông đi biển có đôi Đàn bà đi biển mồ côi một mình Đàn ông không râu vô nghì Đàn bà không vú lấy gì nuôi con Đèn Sài Gòn ngọn xanh ngọn đỏ Đèn Mỹ Tho ngọn tỏ ngọn lu Anh về học lấy chữ nhu Chín trăng em cũng đợi, mười thu em cũng chờ Đèn cầu tàu ngọn lu ngọn tỏ Anh trông không rõ, anh ngỡ đèn màu Rút gươm đâm họng máu trào Để em ở lại, em kiếm thằng nào hơn anh Đèn nhà lầu hết dầu đèn tắt Lửa nhà máy hết cháy thành than Nhang chùa Ông hết mạt nhang tàn Kể từ khi em biết được chàng Đêm về em lăn lộn như con chim phượng hoàng bị tên Đèn nào cao bằng đèn Châu Đốc Xứ nào dốc bằng xứ Nam Vang Một tiếng anh than ba bốn đôi vàng em không tiếc Anh lấy đặng em rồi anh trốn biệt lánh thân Đèn nào sáng bằng đèn Sa Đéc Gái nào đẹp bằng gái Nha Mân Anh thả ghe câu lên xuống mấy lần THương em đứt ruột, nhưng tới gần lại run Đèn treo ngang quán Tỏ rạng bờ kinh Em có thương anh thì ăn nói cho thiệt tình Đừng để cho anh lên xuống một mình bơ vơ Đêm khuya nguyệt lặn sao tàn Đồng hồ điểm nhặt nhớ chàng không quên Đêm khuya ra đứng bờ ao Trông cá cá lặn trông sao sao mờ Buồn trông con nhện giăng tơ Nhện ơi nhện hỡi nhện chờ mối ai Đêm khuya thắp chút dầu dư Tim loan cháy lụn, sầu tư một mình Đêm khuya thiếp mới hỏi chàng Cau xanh ăn với trầu vàng xứng chăng? Đêm khuya trăng dọi lầu son Vào ra thương bạn, héo hon ruột vàng Bển qua đây đàng đã xa đàng Dầu tui có lâm nguy thất thế Hỏi con bạn vàng nó cứu không? Chiều rồi kẻ Bắc, người Đông Trách lòng người nghĩa, nói không thiệt lời Đêm nằm tàu chuối có đôi Hơn nằm chiếu tốt lẻ loi một mình Đêm qua, đêm lạnh, đêm lùng Đêm đắp áo ngắn, đêm chung áo dài Bây giờ chàng đã nghe ai Áo ngắn chẳng đắp, áo dài không chung Bây giờ sự đã nhạt nhùn Giấm thanh đổ biển mấy thùng cho chua Cá lên mặt nước, cá khô Vì anh, em phải giang hồ tiếng tăm Đêm qua nguyệt lặn về Tây Sự tình kẻ ấy, người đây còn dài Trúc với mai, mai về trúc nhớ Trúc trở về, mai nhớ trúc không Bây giờ kẻ Bắc, người Đông Kể sao cho xiết tấm lòng tương tư Đêm thanh cảnh vắng Thức trắng năm canh Một duyên, hai nợ, ba tình Đường kia, nỗi nọ, phận mình ra sao Đến đây đất nước lạ lùng Con chim kêu cũng sợ, con cá vẫy vùng cũng lo Đến ta mới biết của ta Trăm nghìn năm trước biết là của ai Đề huề chồng vợ Như bí rợ nấu kiểm với khoai lang Như tép rang ăn cặp với canh khoai mỡ Đi chùa lạy Phật cầu chồng Hộ pháp liền bảo đờn ông hết rồi Đi đâu cho thiếp theo cùng Đói no thiếp chịu lạnh lùng thiếp cam Đi đâu mà vội mà vàng Mà vấp phải đá mà quàng phải dây Thủng thỉnh như chúng anh đây Thì đá nào vấp, thì dây nào quàng Đi cho biết đó biết đây Ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn Đi qua nhà nhỏ Thấy đôi liễn đỏ có bốn chữ vàng Thạnh suy anh chưa biết chớ thấy nàng anh vội thương Đó đây trước lạ sau quen Chẳng gần, qua lại đôi phen cũng gần Đói lòng ăn đọt chà là Để cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng.
