Bài thơ "Chạy giặc" không chỉ là một tác phẩm văn học miêu tả hiện thực mà còn chứa đựng những tầng ý nghĩa sâu sắc về lịch sử, nhân đạo và tư tưởng chính trị của Nguyễn Đình Chiểu trong giai đoạn đầu thực dân Pháp xâm lược nước ta. 1. Ý nghĩa của bài thơ A. Giá trị hiện thực (Bức tranh lịch sử sống động) Bài thơ là một bản ghi chép lịch sử bằng nghệ thuật vô cùng chân thực về sự kiện thực dân Pháp tấn công thành Gia Định năm 1859. Tái hiện sự khốc liệt: Phản ánh sinh động cảnh tượng hoảng loạn, tan tác của nhân dân trước họng súng kẻ thù ( "lũ trẻ lơ xơ", "đàn chim dáo dác"). Sự tàn phá của chiến tranh: Ghi lại cảnh quê hương trù phú bị hủy hoại ( "Bến Nghé tan bọt nước", "Đồng Nai nhuốm màu mây"). B. Giá trị nhân đạo (Tấm lòng yêu nước thương dân) Tình thương dân: Ý nghĩa sâu sắc nhất của bài thơ nằm ở nỗi đau quặn thắt của nhà thơ trước cảnh "dân đen" mắc nạn. Ông không thương xót cho của cải vật chất của riêng mình mà xót xa cho nỗi đau chung của đồng bào. Lòng căm thù giặc: Đằng sau những câu thơ tả thực là thái độ căm phẫn kín đáo nhưng quyết liệt đối với hành động xâm lược phi nghĩa của thực dân Pháp. C. Ý nghĩa phê phán (Thái độ với triều đình) Bài thơ phản ánh sự bất lực, lúng túng và vô trách nhiệm của triều đình nhà Nguyễn đương thời. Trong khi dân chúng lầm than, những người có chức trách ( "trang dẹp loạn") lại vắng bóng, để mặc đất nước rơi vào thế "bàn cờ thế phút sa tay". 2. Thông điệp tác giả gửi gắm Qua bài thơ "Chạy giặc", Nguyễn Đình Chiểu muốn gửi gắm những thông điệp mạnh mẽ đến đương thời và cả thế hệ sau: A. Lời kêu cứu và thức tỉnh trách nhiệm Hai câu kết "Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng / Nỡ để dân đen mắc nạn này?" là thông điệp trực diện nhất. Đó là lời kêu gọi những người có trọng trách hãy đứng lên bảo vệ Tổ quốc, đừng thờ ơ trước vận mệnh dân tộc và nỗi thống khổ của nhân dân. Đây là lời nhắc nhở: Kẻ làm quan, làm tướng phải lấy sự an nguy của dân làm trọng. B. Lên án chiến tranh xâm lược Thông qua bức tranh bi thương (trẻ lạc đàn, tổ tan nát, quê hương cháy rụi), tác giả gửi đi thông điệp về sự tàn ác của chiến tranh. Chiến tranh xâm lược không chỉ cướp đi chủ quyền mà còn phá hủy mầm sống (lũ trẻ, đàn chim) và môi trường sống yên bình. C. Bài học về lòng yêu nước Dù bị mù lòa, không thể trực tiếp cầm gươm súng ra trận, Nguyễn Đình Chiểu vẫn dùng ngòi bút để chiến đấu. Thông điệp ông để lại là: Lòng yêu nước không phân biệt hoàn cảnh. Mỗi người dân, dù ở vị trí nào, cũng cần đau nỗi đau của đất nước và có trách nhiệm với non sông. 3. Tổng kết "Chạy giặc" mang ý nghĩa như một văn bia lịch sử đẫm máu và nước mắt của dân tộc Việt Nam thế kỷ XIX. Thông điệp của bài thơ vượt qua giới hạn thời gian, nhắc nhở chúng ta về giá trị của hòa bình, độc lập và trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với cộng đồng khi Tổ quốc lâm nguy.
Chủ đề của bài thơ Chạy giặc - Nguyễn Đình Chiểu Nguyễn Đình Chiểu là lá cờ đầu của thơ văn yêu nước chống Pháp nửa cuối thế kỷ XIX. Thơ văn của ông không chỉ là vũ khí chiến đấu sắc bén mà còn là những trang nhật ký ghi lại chân thực nỗi đau của dân tộc. Bài thơ "Chạy giặc" là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất, mang chủ đề xuyên suốt là bức tranh hiện thực bi thương của đất nước trong những ngày đầu thực dân Pháp xâm lược, qua đó bộc lộ lòng yêu nước nồng nàn và thái độ lên án gay gắt đối với bè lũ cướp nước và triều đình vô trách nhiệm. Chủ đề thứ nhất và cũng là nổi bật nhất của bài thơ là phản ánh hiện thực tàn khốc của chiến tranh. Ngay từ nhan đề "Chạy giặc" đã gợi lên sự hỗn loạn và bi kịch. Bài thơ tái hiện khung cảnh đất nước khi tiếng súng Tây vừa nổ: Sự bình yên của cuộc sống đời thường ( "tan chợ") bị phá vỡ tan tành. Nguyễn Đình Chiểu đã khắc họa sự hoảng loạn tột độ của nhân dân qua hình ảnh "lũ trẻ lơ xơ chạy" và "đàn chim dáo dác bay". Không chỉ con người mà cả thiên nhiên, vạn vật đều rơi vào cảnh tan tác, chia lìa. Sự trù phú của vùng đất Gia Định, Đồng Nai xưa kia nay chỉ còn là những đống tro tàn, đổ nát dưới gót giày xâm lược. Đây là tiếng kêu cứu thảm thiết của một vùng đất đang bị giày xéo, là bằng chứng đanh thép tố cáo tội ác của thực dân Pháp. Song hành với bức tranh hiện thực là chủ đề về lòng yêu nước thương dân và thái độ trách nhiệm trước thời cuộc. Đằng sau những câu thơ tả thực lạnh lùng là một trái tim rỉ máu vì đau xót. Nguyễn Đình Chiểu đau nỗi đau của người dân mất nước, xót xa trước cảnh quê hương điêu tàn. Từ nỗi đau ấy, chủ đề bài thơ mở rộng sang sự phê phán, quy trách nhiệm. Câu hỏi tu từ cuối bài: "Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng / Nỡ để dân đen mắc nạn này?" là lời chất vấn trực diện đối với triều đình nhà Nguyễn. Nhà thơ phẫn nộ trước sự hèn nhát, bỏ mặc dân chúng của những kẻ cầm quyền (trang dẹp loạn), để mặc "dân đen" gánh chịu hậu quả của cuộc xâm lăng. Tóm lại, chủ đề của bài thơ "Chạy giặc" không chỉ dừng lại ở việc miêu tả sự kiện lịch sử mà còn là tiếng lòng bi tráng của một nhà nho yêu nước. Tác phẩm là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa cảm hứng hiện thực và cảm hứng nhân đạo, khẳng định tấm lòng son sắt của Nguyễn Đình Chiểu: Trọn đời lo cho dân, trọn đời vì nước.
